วันปีใหม่จีน หรือ วันตรุษจีน ภาษาอังกฤษ คือ Chinese New Year ซึ่งเป็นวันสำคัญของชาวจีนและคนไทยเชื้อสายจีนทุกคน เนื่องจากเป็นการเฉลิมฉลองการสิ้นสุดฤดูหนาว และเข้าสู่ “เทศกาลฤดูใบไม้ผลิ” คือ การบ่งบอกว่า ฤดูใบไม้ผลิ (Spring Festival) เริ่มขึ้นแล้ว และผู้คนจะนิยมเดินทางไปสักการะเทพเจ้าในที่สถานที่ขอพรวันตรุษจีนต่าง ๆ เพื่อความเป็นสิริมงคล และมีการไหว้บรรพบุรุษแสดงความกตัญญู
วันตรุษจีนเริ่มวันไหน
เทศกาลปีใหม่จีน หรือวันตรุษจีนจะไม่ตรงกันในแต่ละปี อีกทั้งยังไม่ตรงกับวันขึ้นปีใหม่สากล แต่เทศกาลจะเริ่มต้นขึ้นในวันที่ 1 เดือน 1 ตามปฏิทินจีน ซึ่งอาจไปตรงกับปลายเดือนมกราคม ถึงกลางเดือนกุมภาพันธ์ของทุกปี ซึ่งเป็นช่วงสิ้นสุดฤดูหนาว และเริ่มต้นฤดูใบไม้ผลิที่มีอากาศอบอุ่นขึ้น เหมาะต่อการทำการเกษตร โดยปัจจุบันนี้มีการเฉลิมฉลองเทศกาลตรุษจีนในหลายประเทศด้วยกัน เนื่องจากประชากรเชื้อสายจีนได้กระจายไปอาศัยอยู่ในต่างประเทศมากขึ้น เช่น ประเทศไทย ฮ่องกง มาเก๊า สิงคโปร์ ไต้หวัน มาเลเซีย ฟิลิปปินส์ อินโดนีเซีย รวมไปถึงฝั่งตะวันตก เช่น สหรัฐอเมริกา หรือ สหราชอาณาจักร
ตำนานวันตรุษจีน
เรามีประวัติวันตรุษจีนสั้น ๆ ซึ่งเป็นคำบอกเล่าถึงเรื่องราวที่อธิบายเหตุผลว่าทำไมเทศกาลตรุษจีนจึงสัมพันธ์กับสีแดง โคมไฟกระดาษ และ ประทัด
ในตำนานของจีนมีปีศาจที่ดุร้ายนามว่า “เหนียน” (Nian) ซึ่งอาศัยอยู่ในทะเลลึก แต่เมื่อสิ้นสุดฤดูหนาวเข้าสู่ฤดูใบไม้ผลิ หรือตรงกับวันปีใหม่ตามจันทรคติ สัตว์ประหลาด เหนียน จะเข้ามาทำร้ายชาวบ้านและสัตว์เลี้ยงในหมู่บ้านใกล้ ๆ ทำให้เมื่อใกล้ถึงวันสิ้นปี ผู้คนในหมู่บ้านต่างพากันหลบหนีไปยังหุบเขาลึก เพื่อหลบซ่อนตัวจากปีศาจเหนียน
จนกระทั่งในปีหนึ่ง ขณะที่ชาวบ้านกำลังเตรียมตัวไปยังหุบเขาเพื่อซ่อนตัวเหมือนเช่นครั้ง ได้มีชายชราคนหนึ่งเดินทางเข้ามาในหมู่บ้าน ชาวบ้านจึงเตือนให้ชายชรารีบออกไปซ่อนตัวจากปีศาจที่หุบเขาเหมือนคนอื่น ๆ แต่ชายชรายืนยันที่จะไม่ไปไหน และจะอาศัยอยู่ในหมู่บ้าน พร้อมกับบอกว่าตนจะขับไล่ปีศาจเหนียนไม่ให้มายุ่งที่หมู่บ้านอีก โดยให้ชาวบ้านเดินทางไปยังหุบเขาตามแผนเดิมได้เลย
เมื่อเหนียนเดินทางมาถึงหมู่บ้าน พบบ้านหลังที่ชายชราอาศ้ยอยู่ตกแต่งด้วยกระดาษสีแดงตรงประตู และมีการจุดเทียนสว่างไสว ทำให้เหนียนโกรธมาก และวิ่งเข้าไปยังบ้านหลังนั้นอย่างบ้าคลั่ง แต่ปีศาจร้ายกลับต้องตกใจสุดขีดกับเสียงประทัดที่ถูกจุดขึ้นอย่างสนั่นหวั่นไหว เพราะเหนียนเป็นปีศาจที่กลัวสีแดง แสงไฟ และเสียงประทัด ทำให้เหนียนวิ่งหนีกลับไปยังทะเลทันที และไม่กล้าออกมาอาละวาดที่หมู่บ้านอีก และเมื่อชาวบ้านกลับมาในวันรุ่งขึ้นต่างก็แปลกใจที่หมู่บ้านไม่ถูกเหนียนทำลาย
ตั้งแต่นั้นมา ชาวบ้านใช้วิธีของชายชราด้วยการตกแต่งสถานที่ อาคารและบ้านเรือนด้วยสีแดง จุดเทียนให้สว่างไสว และจุดประทัดให้เกิดเสียงดัง เพื่อป้องกันไม่ให้ปีศาจร้ายเหนียนเข้ามาทำร้ายตนและคนในครอบครัว ซึ่งยึดและปฏิบัติสืบต่อกันมา โดยเฉพาะในเทศกาลสำคัญต่าง ๆ ของจีน เช่น วันปีใหม่ ตรุษจีน วันแต่งงาน เป็นต้น
สัญลักษณ์ของวันตรุษจีน
เมื่อถึงวันปีใหม่ของชาวจีนทุกปี จะต้องมีกิจกรรมวันตรุษจีนที่กลายเป็นสัญลักษณ์ตรุษจีน คือ อั่งเปา อาหารไหว้เจ้า และการไหว้บรรพบุรุษ
- อั่งเปา หรือ ซองสีแดงที่บรรจุเงินอยู่ภายใน โดยผู้อาวุโสหรือผู้ที่รายได้ มีงาน มีเงิน เป็นผู้ให้อั่งเปาให้กับลูกหลาน เด็ก ๆ หรือผู้ที่ยังไม่มีรายได้ หรือผู้ที่มีอายุน้อยกว่าเป็นผู้ให้อั่งเปาแก่ผู้ใหญ่ก็ได้เช่นกัน ซึ่งการให้อั่งเปาเพื่อเป็นการอวยพรให้ผู้รับมีเงินมีทอง มีโชคลาภ มีสุขภาพแข็งแรง อายุยืนยาว หรือเพื่อตอบแทนพระคุณ แสดงความกตัญญู ส่งผลให้เกิดสิริมงคลเพื่อเริ่มต้นปีใหม่
- อาหารไหว้เจ้า จะขาดไม่ได้เลยในวันตรุษจีน ซึ่งมีอาหารคาว อาหารหวาน และผลไม้ โดยจะเลือกของไหว้อาหารมงคลเท่านั้น
- การไหว้บรรพบุรุษ เพื่อแสดงถึงความกตัญญู กตเวทีต่อบรรพบุรุษ โดยมีการจัดโต๊ะอาหารไหว้ เผากระดาษเงินกระดาษทอง เสมือนเป็นการส่งเงินไปให้บรรพบุรุษในปรโลกได้มีเงินใช้ (การ“เผา”ก็เป็นอีกจุดกำเนิดของฝุ่น PM 2.5 เช่นกัน)
