มังคุด ผลไม้ไทย รสหวานเย็น กลิ่นหอม ที่นอกจากความอร่อยแล้ว แต่มีสรรพคุณมากมาย สมกับฉายา “ราชินีแห่งผลไม้” มังคุดจัดว่าเป็นผลไม้ที่มีฤทธิ์เย็น ช่วยดับฤทธิ์ร้อนได้ดี จึงมักมีคนนิยมทานมังคุดหลังจากทานทุเรียน ราชาแห่งผลไม้ ที่มีพลังงานสูง จนทำให้ร่างกายรู้สึกร้อน เพื่อให้สรรพคุณมังคุดที่มีฤทธิ์เย็นช่วยดับร้อนในร่างกาย คนโบราณจึงให้มังคุดเป็นยาเย็น
มังคุดภาษาอังกฤษคือ Mangosteen และ มังคุดชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Garcinia mangostana Linn. ซึ่งสรรพคุณทางยามังคุดตามตำรายาไทย ได้ระบุไว้ดังนี้
ราก : ช่วยรักษาโรคบิด มูกเลือด ช่วยเรื่องประจำเดือนมาไม่ปกติ
ต้น-ใบ-ดอก : รักษาโรคบิดมูกเลือด
เปลือกต้น :ใช้ชะล้างบาดแผล รักษาแผล
เปลือกผล : แก้ท้องร่วง แก้ท้องเสีย โรคลำไส้ สมานแผล
ผลดิบ : แก้ท้องร่วง แก้บิด สมานแผล
เนื้อมังคุด : บำรุงร่างกาย เพิ่มกำลัง
เนื้อมังคุด
เนื้อมังคุดมีไฟเบอร์ วิตามิน และเกลือแร่สูง สามารถทานเป็นผลไม้เดี่ยวๆ หรือนำมาประกอบอาหารคาว เช่น ยำ และ แกง และอาหารหวาน เช่น มังคุดลอยแก้ว มังคุดกวน มังคุดแช่อิ่ม แยมมังคุด หรือ มังคุดคัด ในจังหวัดนครศรีธรรมราช เนื้อมังคุดสุกจะช่วยเสริมสร้างภูมิต้านทานให้กับร่างกาย ป้องกันไข้ระดับต่ำๆ ยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อแบคทีเรียที่ก่อให้เกิดสิว ฆ่าเชื้อที่ก่อโรคทางเดินระบบหายใจร้ายแรง ยับยั้งเชื้อไวรัส HIV บางตัว ลดความเครียด ป้องกันโรคซึมเศร้า ลดไขมันที่ไม่ดี ลดระดับคอเสเตอรอลในร่างกาย และยังช่วยต่อต้านอนุมูลอิสระ ชะลอวัย ลดการเกิดริ้วรอย บำรุงผิวพรรณให้สดใส เปล่งปลัง
น้ำมังคุด
น้ำมังคุดมีส่วนในการช่วยปรับภูมิคุ้มกันในร่างกายให้สมดุล ช่วยยับยั้งการหลั่งสารฮีสตามีน ลดอาการพ้ภูมิตนเอง (กลุ่มโรค SLE) ลดการอักเสบในผู้ป่วยเบาหวาน ข้อเข่าเสื่อม ไตวาย ความดันโลหิตสูง ไทรอยด์เป็นพิษ พาร์กินสัน และความผิดปกติของสมองที่เกิดจากการอักเสบ
เมล็ดมังคุด
สำหรับใครที่ชอบทานมังคุด แล้วชอบเคี้ยวเมล็ดมังคุดกลืนลงไปด้วย ไม่ได้มีอันตรายใดๆ แต่กลับจะได้ประโยชน์เพิ่มขึ้นด้วย เนื่องจากเมล็ดมังคุดสรรพคุณค่าทางอาหาร คือ กรดไลโนเลอิก เป็นสารที่ร่างกายต้องการและสร้างขึ้นเองไม่ได้ เมื่อเคี้ยวเมล็ดกลืนลงไปจึงได้รับกรดที่ว่านี้ไปด้วย แต่ควรเคี้ยวให้ละเอียด และเลี่ยงการกลืนเมล็ดมังคุดลงไป โดยเฉพาะเมล็ดมังคุดขนาดใหญ่ เพราะอาจติดคอจนเป็นอันตรายถึงแก่ชีวิตดได้
เปลือกมังคุด
มีการวิจัยทางวิทยาศาสตร์และพบว่า “เนื้อมังคุด” มีสารกลุ่มแคททีซิน และ ฟลาวานอยด์ ซึ่งมีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ แต่ยังน้อยกว่าเปลือกมังคุดที่มีสารแซนโทน ได้มีการวิจัยอย่างต่อเนื่อง การนำคุณประโยชน์ของส่วนต่างๆของมังคุดมาใช้ โดยสกัดน้ำมังคุดเข้มข้นสำหรับทำเป็นเครื่องดื่มเพื่อสุขภาพ พัฒนาคั้นน้ำมังคุดผสมกับน้ำเปลือกมังคุด เพื่อเน้นเรื่องการต้านอนุมูลอิสระ รวมไปถึงการนำเปลือกมังคุดมาสกัด สำหรับบริโภคและนำไปเป็นส่วนผสมในด้านต่างๆ อีกทั้งปริมาณการใช้ที่เกิดประโยชน์และโทษต่อร่างกาย เนื่องจากมีรายงานว่า สารแซนโทนจากเปลือกมังคุดเป็นพิษต่อตับ และมีสารที่กดประสาทส่วนกลาง และเพิ่มความดันเลือดได้ จึงต้องมีความระมัดระวังในการนำมาใช้
สรรพคุณเปลือกมังคุด
เปลือกมังคุดสรรพคุณช่วยต้านการอักเสบ ต้านเชื้อแบคทีเรีย Propionibacterium Acnes และ Staphylococcus Epidermidis ซึ่งเป็นสาเหตุของการเกิดสิว ทำให้ถูกนำมาพัฒนาและสกัดใช้ในผลิตภัณฑ์บำรุงผิวและรักษาสิว นอกจากนี้ยังมีการใช้ประโยชน์เปลือกมังคุด ที่มีฤทธิ์ช่วยยับยั้งแบคทีเรีย สาเหตุของโรคในช่องปาก มาใช้เป็นส่วนผสมในผลิตภัณฑ์ดูแลช่องปาก ทั้งน้ำยาลดกลิ่นปาก ยาป้ายปากรักษาโรคปริทันต์และแผลในปาก
คนท้องถิ่นในชนบท ใช้น้ำต้มเปลือกมังคุดล้างแผล เพื่อช่วยให้แผลหายเร็วขึ้น และแพทย์แผนไทยโบราณใช้เปลือกมังคุด สำหรับเป็นสมุนไพรในการรักษาโรคผิวหนัง ด้วยการนำเปลือกมังคุดฝนกับน้ำปูนใส จากนั้นนำมารักษาแผลผิวหนังต่างๆ รวมถึงแผลที่เกิดจากโรคเบาหวาน จนกระทั่งได้มีการบรรจุยาเปลือกมังคุดเข้าในบัญชียาหลักแห่งชาติ พ.ศ.2556 ซึ่งอยู่ในรูปแบบของยาน้ำใส โดยยาจากสารสกัดเปลือกมังคุดนี้ มีสารสำคัญที่ได้จากเปลือกมังคุดตากแห้ง ที่สกัดด้วยแอลกอฮอล์เข้มข้น 95% มีสรรพคุณในการรักษาแผลสดและแผลเรื้อรัง แต่ห้ามทาบริเวณขอบตาและเนื้อเยื่ออ่อน เพราะอาจเกิดการระคายเคืองได้
การเลือกใช้เปลือกมังคุดแห้งสกัดยา แทนการใช้เปลือกมังคุดสด เพื่อไม่ให้มีปริมาณยางเปลือกมังคุด(สารสีเหลืองในผลมังคุด) มากเกินไป ถึงแม้ว่ายางมังคุดสรรพคุณทางยานำมาใช้เป็นวัตถุดิบ เพื่อสกัดสารกลุ่มแซนโทน สำหรับใช้ผลิตยาเพื่อรักษาโรคมะเร็ง โรคเอดส์ ยาแก้อักเสบ ยาแก้ภูมิแพ้ และยารักษาโรคผิวหนัง แต่ถ้าหากมียางมากเกินไป อาจก่อให้เกิดการระคายเคืองได้ ยิ่งไปกว่านั้น มังคุดเป็นผลไม้ตามฤดูกาล จึงจำเป็นต้องทำเปลือกมังคุดแปรรูป เพื่อเก็บไว้ใช้ในยามที่หาเปลือกมังคุดสดไม่ได้
วิธีถนอมเปลือกมังคุดไว้ใช้ได้ตลอดปีคือ การตากเปลือกมังคุดให้แห้งสนิท โดยเปลือกมังคุดตากแห้งสรรพคุณฆ่าเชื้อแบคทีเรียได้ดี โดยเฉพาะเชื้อที่ก่อให้เกิดหนอง การอักเสบ และสารเทนนินจำนวนมากในเปลือกมังคุดแห้ง เป็นยาฝาดสมาน ช่วยแก้อาการท้องเสีย ท้องร่วง ท้องเดิน และโรคเกี่ยวกับลำไส้ การเก็บเปลือกมังคุดแห้งมีหลายวิธี อาจเก็บทั้งชิ้นเปลือก แต่ส่วนใหญ่จะทำเป็นสารสกัดเปลือกมังคุด ผงเปลือกมังคุด เพื่อความสะดวกต่อการเก็บ และการนำไปใช้เป็นส่วนผสมในผลิตภัณฑ์ต่างๆ
ประโยชน์ของเปลือกมังคุดต่อผิวพรรณ
เปลือกมังคุดสรรพคุณผิวพรรณจะเด่นเรื่องการรักษาสิว ผดผื่น โรคผิวหนัง โดยวิถีชาวบ้านจะใช้วิธีการอาบน้ำด้วยน้ำต้มเปลือกมังคุด หรือนำน้ำเปลือกมังคุดต้มมาทาบริเวณที่มีอาการ เพื่อฆ่าเชื้อราและต้านแบคทีเรีย ที่เป็นสาเหตุของการเกิดสิว และโรคผิวหนังต่างๆ ปัจจุบันได้มีการนำสารสกัดจากเปลือกมังคุด มาใส่ในผลิตภัณฑ์ทำความสะอาด และการดูแลผิว เช่น สบู่ ครีมทาหน้า เจลทาแผล เพื่อบรรเทาโรคผิวหนัง รักษาสิว ต้านการอักเสบ ช่วยสมานผิว กระชับรูขุมขน หรือการใช้ผงมังคุดพอกหน้า
สรรพคุณเปลือกมังคุดมีสารสกัด 4 ชนิดที่ดีต่อผิว ได้แก่ Anti-Bacterial ทำลายและยับยั้งเชื้อแบคทีเรีย , Anti-Inflammatory ลดการอักเสบ รอยผื่น รอยบวมแดง รอยแผลเป็นจากสิวอักเสบ , Anti-Oxidant ต้านอนุมูลอิสระ ป้องกันการเสื่อมของเซลล์ผิว , Astringent ปรับสภาพผิวให้เนียนกระชับ จึงเหมาะเป็นอย่างยิ่งที่จะรักษาสิว ให้ผิวสวยด้วยผงสกัดเปลือกมังคุด และทำได้ง่ายด้วยสูตรต่อไปนี้
สูตรรักษาสิว
-ผงเปลือกมังคุด 2 ช้อนโต๊ะ
-ดินสอพอง 1 ช้อนชา
-น้ำต้มสุก หรือ น้ำสะอาด
วิธีทำ : นำผงเปลือกมังคุดผสมกับดินสอพอง ให้พอเหลวเล็กน้อยเป็นเนื้อครีม แล้วพอกหน้า หรือบริเวณที่เป็นสิว พอกทิ้งไว้ประมาณ 10-15 นาที จะช่วยให้สิวยุบเร็วขึ้น
สูตรหน้าใส
-ผงเปลือกมังคุด 2 ช้อนโต๊ะ
-น้ำผึ้ง 1 ช้อนโต๊ะ
-น้ำมะนาว 1 ช้อนโต๊ะ
-โยเกิร์ต ½ ถ้วย
วิธีทำ : ผสมส่วนประกอบทั้งหมดจนเป็นเนื้อเดียวกัน แล้วนำพอกหน้า พอกทิ้งไว้ประมาณ 15-20 นาที ทำ / ครั้ง / สัปดาห์ จะช่วยให้รอยสิวหาย หน้าใส ไร้สิวใหม่กวนใจ
สูตรหน้าเนียนนุ่ม
-ผงเปลือกมังคุด 2 ช้อนโต๊ะ
-น้ำมันมะพร้าวสกัดเย็น 2 ช้อนชา
-เกลือ 1 ช้อนโต๊ะ
-ขมิ้น ½ ช้อนชา
วิธีทำ : ผสมส่วนประกอบทั้งหมดจนเป็นเนื้อครีม แล้วนำขัดเบาๆให้ทั่วใบหน้า จากนั้นพอกทิ้งไว้ประมาณ 15-20 นาที แล้วล้างออกให้สะอาด ทำ 2 ครั้ง / สัปดาห์ ผิวที่หยาบกร้าน จะกลับมาเนียนนุ่ม ชุ่มชื้น อย่างเห็นได้ชัด
กินมังคุดแล้วอย่าเพิ่งทิ้งเปลือก สามารถนำไปตากแห้ง แล้วนำมาใช้ประโยชน์ได้อีกสารพัด ไม่ต้องไปซื้อครีมแพงๆ หรือจะซื้อผงเปลือกมังคุดติดบ้านไว้ สะดวกต่อการหยิบใช้เมื่อต้องการ แต่ถ้าไม่อยากยุ่งยากจริงๆ ผลิตภัณฑ์จากเปลือกมังคุดก็มีมากมายให้เลือกซื้อมาใช้ แต่จะต้องดูส่วนประกอบให้ดีๆ และซื้อจากสถานที่น่าเชื่อถือ เพราะผลไม้และสมุนไพรไทยนั้นมีประโยชน์มาก แต่ถ้าใช้ไม่ถูกวิธีก็อาจมีผลข้างเคียงได้เช่นกัน